TIDAK banyak kitab Melayu/jawi yang membicara dan membandingkan pelbagai firqah akidah (73 firqah/golongan) dalam bahasa Melayu. Ia termasuk pada peringkat awal yang ditulis pada 1188 hijrah/1774 masihi oleh Syeikh Muhammad Arsyad bin ‘Abdullah al-Banjari.

Judul kitab itu Tuhfah ar-Raghibin fi Bayan Haqiqah Iman al-Mu'minin wa ma Yufsiduhu min Riddah al-Murtaddin. Selanjutnya disingkat dengan Tuhfah ar-Raghibin.

Sekurang-kurangnya ada tiga kitab dalam bahasa Melayu diberi judul dengan singkatan Tuhfah ar-Raghibin dengan kandungan berbeza.

Sebuah lagi ialah Tuhfah ar-Raghibin karya Syeikh Daud bin ‘Abdullah dan yang terakhir ialah Tuhfah ar-Raghibin karya Syeikh Husein bin Sulaiman al-Funtiani (Pontianak).

Walaupun pernah ada pendapat bahawa Tuhfatur Raghibin adalah karya Syeikh ‘Abdus Shamad al-Falimbani, semuanya sudah saya jawab sebelum ini. Justeru, dalam artikel ini tidak perlu dibicarakan lagi.

Dalam artikel ini secara pasti adalah karya Syeikh Muhammad Arsyad bin ‘Abdullah al-Banjari. Saya mulakan dengan beberapa manuskrip salinan yang dijumpai. Salinan yang tertua pada1209H/1794M. Bererti penyalin hidup sezaman dengan pengarangnya Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah al-Banjari (meninggal dunia 1227 H/1812 M). Mungkin sahabatnya atau muridnya.

Salinan lain dilakukan Mustafa bin Abdul Ghafur al-Banjari pada Rabu, 3 Zulhijah 1237/21 Ogos 182.

Salinan satu lagi oleh Muhammad Nuruddin ibnu Haji Abdul Ghafur al-Fathani pada 12 Rabiulakhir 1293/5 Jun 1876. Disalin semula oleh Ahmad ibnu al-Marhum Raman pada 8 Rabiulakhir 1299/27 Mac 1882.

Di Pusat Manuskrip Melayu, Perpustakaan Negara Malaysia pula tersimpan beberapa manuskrip Tuhfatur Raghibin, antaranya MS 5, salinan Haji Muhammad bin Abdullah, pada Sabtu 11 Zulhijah 1292/8 Januari 1876 di Kampung Parnu, Melaka.

Tuhfatur Raghibin dalam edisi cetakan terawal dilakukan di Istanbul, Turki. Ia diusahakan Syeikh Ahmad al-Fathani dan dicetak Mathba'ah al-Haji Muharram Afandi. Edisi cetakan kedua dapat dibuktikan sebagai karangan Syeikh Muhammad Arsyad bin ‘Abdullah al-Banjari atas usaha salah seorang keturunan beliau iaitu Syeikh Abdur Rahman Shiddiq al-Banjari, Mufti Kerajaan Inderagiri.

Cetakan yang menyatakan karangan Syeikh Muhammad Arsyad bin ‘Abdullah al-Banjari dilakukan Mathba’ah Al-Ahmadiah, Singapura, 1347 H, dinyatakan: “... Tuhfatur Raghibin ...ta'lif (maksudnya: karangan, pen:) al-'Alim al-'Allamah asy-Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari ...”. Di bawahnya tertulis: “Telah ditashhihkan risalah oleh seorang daripada zuriat muallifnya, iaitu ‘Abdur Rahman Shiddiq bin Muhammad ‘Afif mengikut bagi khat muallifnya sendiri ...” Di bawahnya lagi tertulis, “Ini kitab sudah cap dari negeri Istanbul fi Mathba'ah al-Haji Muharram Afandi.”

Di antara kandungan terpenting Tuhfatur Raghibin ialah membicarakan firqah (golongan) pemikiran akidah dalam Islam. Mengenai perkara ini, Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah al-Banjari memetik hadis yang beliau terjemah sebagai berikut: “Bahawasanya, adalah kaum Bani Israil bercerai-cerai (terpecah, pen:) mereka itu kemudian daripada Nabi Musa tujuh puluh tiga kaum, sekaliannya di dalam neraka, melainkan satu kaum yang masuk syurga. Dan bercerai mereka itu kemudian daripada Nabi Isa, tujuh puluh dua kaum, sekaliannya di dalam neraka, melainkan satu kaum yang masuk syurga. Dan lagi akan bercerai-cerai umatku kemudian daripadaku tujuh puluh tiga kaum, sekaliannya itu isi neraka melainkan satu kaum jua yang masuk syurga.” Maka sembah segala sahabat, “Siapa yang satu kaum itu, ya Rasulullah?” Maka sabda Rasulullah SAW: “Iaitu yang aku di dalamnya dan segala sahabatku.”

Menyentuh golongan tasawuf, ada golongan sufi dikecam keras oleh Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah al-Banjari, sebaliknya ada pula sufi yang beliau bela. Sebagai contoh Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah al-Banjari menyebut bahawa golongan wujudiyah terbahagi kepada dua iaitu wujudiyah mulhid dan wujudiyah muwahhid.

Takrif istilah mulhid beliau huraikan pada beberapa tempat, di antaranya kata beliau: “... mulhid dan dinamakan akan dia zindiq.”

Pada halaman lain Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah al-Banjari menulis: “Maka kunyatakan pula akan iktikad kaum mulhid yang bersufi-sufi diri seperti yang telah dinyatakan zindiq oleh Imam Ghazali, dan Syeikh Abu an-Najid Syahruardi, dan Imam Najamuddin Umar an-Nasafi, dan lainnya ... Syahdan adalah kaum yang bersufi- sufi diri itu amat sesatlah mereka itu, tiada patut dinamai akan dia sufi. Hanya terutama dinamai akan dia kafir atau fask...” Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah al-Banjari menegaskan, “Iktikad mulhid lagi zindiq sepatutnya dibunuh akan dia, jika ia enggan daripada taubat.”

Ketegasan itu dikemukakan Syeikh Muhammad Arsyad bin Abdullah disebabkan golongan mulhid mengiktikadkan bahawa bagi mereka tidak perlu lagi menjalankan syariat kerana ia hanya untuk orang awam saja. Golongan mereka melangkaui syariat kerana ibadat mereka adalah semata-mata batin.

Mengenai istilah wujudiyah muwahhid katanya: “... iaitu segala ahli sufi yang sebenarnya. Dan dinamai akan mereka itu wujudiyah kerana adalah bahas, dan perkataan, dan iktikad mereka itu pada wuju Haq Taala.”